Inspiratiedag hoogstamboomgaarden in landbouwgebruik
Het laatste weekend van april is het Europese dag van de hoogstamboomgaard, een dag of weekend waarin in heel (voornamelijk Duitstalig) Europa activiteiten worden georganiseerd om hoogstamboomgaarden en hun producten in de kijker te zetten. Dit jaar sprongen we mee op de kar en organiseerden we een inspiratiedag in Halen.
We organiseerden deze dag met een dubbel doel. Enerzijds al vooruitkijken naar een actualisatie van het actieprogramma hoogstamboomgaarden in Haspengouw en Voeren. Anderzijds om na te gaan of er draagvlak was bij de belanghebbenden om een aanvraag in te dienen om hoogstamboomgaarden te laten erkennen als Globally Important Agricultural Heritage System (GIAHS). Dat is een internationale erkenning van de FAO en een piste die we momenteel onderzoeken.
GIAHS-sites hebben als doel het dynamische behoud van 's werelds agrarische erfgoedsystemen te waarborgen en te ondersteunen. Niet via conventionele erfgoedsites of beschermde gebieden/landschappen, maar als een levend, zich ontwikkelend systeem van menselijke gemeenschappen in relatie met hun grondgebied, cultuurlandschap of agrarisch landschap. Dit ligt helemaal in lijn met doelstellingen die we ook met het onroerenderfgoedrichtplan voor hoogstamboomgaarden willen bereiken. Het GIAHS-initiatief speelt een vitale rol in het erkennen, behouden en promoten van traditionele landbouwsystemen die een belangrijke bijdrage leveren aan cultureel erfgoed, behoud van biodiversiteit en plattelandsontwikkeling en daarom van uitzonderlijke waarde zijn voor duurzame ontwikkeling.
De dag startte met een bedrijfsbezoek aan ‘Den Boogerd’, een bloeiend hoogstamboomgaardbedrijf. Ze baten circa 30 ha hoogstamboomgaarden uit, verspreid over 40 percelen in de ruime omgeving van het Limburgse Halen. Die boomgaarden bieden onderdak aan ongeveer 80 appelrassen, 30 perenrassen, 20 kersenrassen, 45 pruimenrassen, 8 kweeperenrassen, 3 mispelrassen, 4 nashirassen, 8 kastanjerassen, 10 notenrassen en 6 hazelnootrassen. Vader Jan en zoon Maarten vertelden met veel enthousiasme hoe ze hun boomgaarden beheren en hun producten verwerken en vermarkten.
We leerden o.a. dat alle kersen door 3 paar vrouwenhanden gaan om ze te controleren op aantastingen door de kersenvlieg alvorens ze naar de veiling gaan, dat Vlamingen kieskeurig en conservatief zijn in hun fruitkeuze in tegenstelling tot de Walen en Brusselaars, waar een veel grotere markt is voor lokale variëteiten, dat asielzoekers tijdelijk tewerkgesteld worden in de pluk en dat alles maar dan ook alles geoogst, verwerkt en verkocht wordt: o.a. als fruit, sap, confituur, stroop… En dat dat lekker was, mochten we zelf ondervinden tijdens een proeverij in de boomgaard.
In de namiddag volgde een workshop in het prachtige Sint-Jansbergklooster in Halen met als doel landbouwers en mensen uit de sector met elkaar in dialoog te laten gaan. Na een korte terugblik op het traject van het onroerenderfgoedrichtplan voor hoogstamboomgaarden, deden 5 landbouwers die hoogstamboomgaarden bezitten hun verhaal. Ze belichtten de voordelen van de hoogstamboomgaard voor hun bedrijf, maar ook de knelpunten waar ze tegenaan lopen: o.a. de afzetmarkt en het arbeidsintensief (en dus kostelijk) beheer is een probleem.
Daarna gingen we - dankzij het goede weer in de buitenlucht - rond 5 tafels in gesprek over mogelijke oplossingen voor die knelpunten. Het beheer, mogelijkheden tot mechanisatie, afzetmarkt en vermarkting, regelgeving en ondersteuning als agroforestry en alternatieve economische invullingen kwamen aan bod.
Het merendeel van de aanwezigen, inclusief de landbouwers zijn enthousiast over het GIAHS-project. Vooral het dynamische karakter en de mogelijkheden voor innovatie, broodnodig om de hoogstamboomgaarden levensvatbaar te houden, spreken hen hierbij aan. Al zijn er ook nog vragen over mogelijke consequenties van een erkenning.
De workshop leverde alvast heel wat boeiende informatie op om verdere acties te ondernemen om het behoud, beheer en gebruik van hoogstamboomgaarden te verzekeren! Het verslag van de workshop kan je hier lezen.