Samen werken aan een toekomst voor de hoogstamboomgaarden
Veel mensen zijn op een of andere manier betrokken bij hoogstamboomgaarden: inwoners genieten van dit groene moois in hun woonomgeving, veetelers laten er hun koeien grazen, eigenaars en beheerders moeten deze hoogstamboomgaarden onderhouden en toeristen komen genieten van het unieke landschap dat door deze hoogstamboomgaarden ontstond.
Daarnaast bevinden hoogstamboomgaarden zich op het kruispunt van verschillende beleidsdomeinen: landbouw, natuur, erfgoed,… allemaal voeren ze, weliswaar met verschillende accenten, een beleid rond deze landschapselementen.
Hoogstamboomgaarden zijn dus een beetje van iedereen en hun toekomst belangt iedereen aan. Daarom zetten we in dit project sterk in op participatie. In het totaal betrokken we bijna 2000 mensen in verschillende fasen van het visievormingstraject. Hoe we dit doen, kan je lezen in het eindrapport.
Samen plannen
28 partners zetelen samen in een stuurgroep: verschillende beleidsdomeinen van de Vlaamse Overheid, de Provincie Limburg en 15 gemeenten, aangevuld met de (regionale) expertise van het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren en de Nationale Boomgaardenstichting. Zij maakten samen de projectplanning, bepaalden de doelstellingen en volgen het project op en werkten ook een participatieplan uit.
Goede afspraken maken goede vrienden. Daarom legden deze partners de doelstellingen en groten lijnen van de projectaanpak samen vast in een intentieverklaring.
Participatief onderzoek
Een multidisciplinaire onderzoeksgroep staat in voor de planning, uitvoering en opvolging van de onderzoeken. Deze groep bestaat uit een wisselende samenstelling van onderzoekers met een achtergrond in erfgoed, landbouw en natuur en medewerkers van het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren. De diversiteit van het team garandeert dat noden en kennis van verschillende sectoren aan bod komen in de onderzoeken.
Een aantal onderzoeken maakten gebruik van participatieve methoden, zoals bevragingen en interviews. Circa 1700 mensen namen deel aan verschillende bevragingen met betrekking tot hoogstamboomgaarden, streekidentiteit en landschap. We interviewden ongeveer 30 rechtstreeks betrokkenen, zoals eigenaars en beheerders. De onderzoeksresultaten weerspiegelen dan de zienswijzen van de deelnemers en niet van de onderzoekers.
Workshops als basis voor de visie en het actieprogramma
Op 31 mei 2018 zakten 60 hoogstamboomgaardenliefhebbers met diverse achtergronden (beleid, belangengroepen, beheerders, eigenaars,…) achtergronden af naar Alden-Biesen om samen na te denken over de toekomst van de hoogstamboomgaarden in de regio. Tijdens een trefdag uitten zij wensen en gaven ideeën voor (nieuwe) functies voor hoogstamboomgaarden. Ook stelden ze beleidsmaatregelen voor. Op het online-ideeënplatform kan iedereen stemmen op zijn favoriete idee en zelf nieuwe ideeën toevoegen.
Op 5 oktober 2018 hakten 27 personen, een evenwichtige groep van mensen met verschillende achtergronden, knopen door tijdens een visieworkshop. De resultaten van deze workshop vormen de basis voor de 8 ambities uit de visie voor hoogstamboomgaarden in de regio.
Op 30 november 2018, 22 februari 2019 en 19 oktober 2019 volgden nog 3 workshops met telkens circa 30 deelnemers die leidden tot de opmaak van een gezamenlijk actieprogramma.
Ook bij belangrijke acties staat participatie centraal
In 2021 en 2022 werkten we aan een handleiding voor het inventariseren en waarderen van hoogstamboomgaarden en aan een kader voor het ondersteunen van lokale actoren bij het verlenen van vergunningen en het uitvoeren van hoogstamboomgaardbeheer. Alle partners bundelden hun kennis en ervaring bij het uitwerken van deze producten.
Tijdens een digitale workshop op 23 maart 2021 keken diverse sectoren samen naar de verschillende waarden van hoogstamboomgaarden en parameters die een hoogstamboomgaard karakteriseren. Op 17 november 2021 kwamen verschillende vergunningverleners samen om de uitdagingen en problemen bij het afleveren van kapvergunningen voor hoogstamboomgaarden in kaart te brengen.
In januari 2022 vonden 3 thematische workshops plaats: één rond natuur, één rond erfgoed, toerisme en lokale gemeenschap en één rond landbouw. Daarin bespraken de diverse belanghebbenden welke kenmerken van hoogstamboomgaarden bijdragen aan deze verschillende waarden. Op basis hiervan werden een eerste versie van de handleiding, waarderingskader en afwegingskaders opgemaakt, die in het voorjaar van 2022 door verschillende gebruikers werden getest.
Op 31 maart 2023 kwamen deze gebruikers samen en deelden hun bevindingen. Hun opmerkingen en aanbevelingen werden verwerkt tot duidelijkere en gebruiksvriendelijkere producten. Op 17 november 2022 kwamen een aantal belanghebbenden een laatste keer samen om deze te evalueren. Hier hakten we ook knopen door met betrekking tot de definitie en het afbakenen van hoogstamboomgaarden.