Een cultuurhistorisch landschap onder druk: nood aan actie
Haspengouw en Voeren, de grootste fruitstreek van Vlaanderen, kent een lange fruittraditie. Eeuwenlang werd fruit geteeld in hoogstamboomgaarden. In de eerste helft van de 20ste eeuw waren de Haspengouwse dorpen omringd door grote hoogstamboomgaardengordels: het typisch landschapsbeeld waar de streek nog altijd om bekend staat.
Maar de tijd staat niet stil. Landbouwers schakelden over naar de modernere laagstamteelt. Na de Tweede Wereldoorlog verloren hoogstamboomgaarden hun economische waarde en verdwenen stilaan uit het landschap. Het karakteristieke rurale landschapsbeeld van de regio wijzigde ingrijpend. Ook nu nog blijft het aantal hoogstamboomgaarden jaarlijks sterk dalen. Als dit zo voort gaat, zijn ze binnen 75 jaar allemaal verdwenen.
Nochtans zijn hoogstamboomgaarden erg waardevol en verdienen ze daarom ook vandaag een plaats in het landschap:
- ze leren ons veel over de evolutie van de fruitteelt
- ze bieden een woon- en schuilplaats aan verschillende (zeldzame) soorten
- de moderne fruitteelt maakt gebruik van unieke eigenschappen van oude hoogstamrassen om nieuwe fruitvariëteiten te ontwikkelen
- ze zorgen voor een aangename woon- en leefomgeving
- ze zijn beeldbepalend en geven de streek een authentiek karakter, voordelig voor het toerisme
- en ze zijn belangrijk voor de Haspengouwse identiteit.
Genoeg redenen om actie te ondernemen om de achteruitgang van de hoogstamboomgaarden in Haspengouw en Voeren te stoppen!
De Vlaamse overheid, het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren, de Provincie Limburg en de Haspengouwse gemeenten startten eind 2016 samen een project op om het karakteristieke hoogstamboomgaardenlandschap van Haspengouw en Voeren weer een bloeiende toekomst te geven. Het project omvat verschillende fases:
- Planningsfase: Een goede voorbereiding is het halve werk. Daarom startten we in 2017 met het uitwerken van een projectnota. Dit document geeft een projectbeschrijving, waaronder de doelstelling, gewenste resultaten, haalbaarheid, projectplan en projectstructuur. Daarnaast bevat het een actorenanalyse als voorbereiding op de communicatie en participatie. Het doel en het plan van aanpak werden ook formeel vastgelegd in een intentieverklaring die alle partners ondertekenden op 16 juni 2017.
- Onderzoeksfase: Tijdens deze fase brachten we door middel van verschillende onderzoeken alle ontbrekende informatie in kaart.
- Visievormingsfase: De dromen voor de toekomst van het hoogstamboomgaardenlandschap zijn groots en de visie ambitieus. Samen formuleerden de partners 8 ambities voor de toekomst van de hoogstamboomgaarden in Haspengouw en Voeren. De ambities hebben betrekking op het behoud, beheer en beleid van deze landschapselementen. De minister voor onroerend erfgoed bekrachtigde deze visie op 24 mei 2019 in een ministerieel besluit.
- Uitvoeringsfase: Het blijft niet enkel bij dromen. Na de goedkeuring van de visie startten de partners met het uitwerken van een actieprogramma: Dit document bevat 46 concrete acties en beschrijft hoe ze bijdragen aan het uitvoeren van de ambities uit de visie. De Vlaamse Regering keurde dit actieprogramma goed op 30 september 2022. Het actieprogramma loopt voor een periode van 3 jaar. In 2024 starten we met de voorbereiding van een nieuw actieprogramma.
Participatie staat centraal tijdens het project: naast overheidsorganisaties betrokken we ook eigenaars, verenigingen en organisaties, burgers en andere belanghebbenden. Het eindrapport schetst het verloop van het hele proces tot en met de opmaak van de visie. Het beschrijft en verantwoordt elke stap en maakt zo het participatieproces transparant.